Obraz własnej choroby ma ogromny wpływ na sposób adaptacji pacjenta do swojego schorzenia, na to w jaki sposób przetwarza on informacje, które do niego docierają, a także na zachowania zdrowotne jakie podejmuje. Człowiek, do budowania obrazu własnej choroby wykorzystuje różne źródła wiedzy. Może to być:
1. Wiedza, która została już wcześniej zasymilowana przez pacjenta, jeszcze przed chorobą. Tutaj można wskazać na poglądy i wierzenia jakimi człowiek kierował się do tej pory w kwestiach zdrowia i choroby, kulturowe przekazy.
2. Wiedza pochodząca od autorytetów (np. lekarze, pracownicy służby zdrowia, edukatorzy) i z otoczenia społecznego pacjenta (inne osoby chore - kontakt z nimi, obserwacja ich, osoby bliskie, mass media), wiedza z literatury...
3. Wiedza wynikająca z własnego doświadczania choroby (każdy pacjent dysponuje indywidualnymi doświadczeniami).
Należy dążyć do tego, aby obraz choroby pacjenta był zgodny z obiektywną wiedzą medyczną na jej temat. Szczególnie problematyczne mogą okazać się te obszary, w których medycyna jeszcze nie poznała odpowiedzi.
Zdaniem Leventhala i wsp., ludzie mają tendencję do tworzenia obrazu własnej choroby na podstawie niżej wymienionych cech:
- przyczyn (są to przekonania pacjenta na temat czynników odpowiedzialnych za powstanie choroby),
- konsekwencji (są to przekonania pacjenta na temat tego, jak choroba wpłynie na jego funkcjonowanie),
- tożsamości (obejmuje wiedzę, czym jest choroba i jakie są jej objawy),
- przebiegu choroby (są to oczekiwania dotyczące sposobu, w jaki choroba będzie przebiegać i czasu jej trwania),
- możliwości wyleczenia / kontroli choroby (są to przekonania dotyczące możliwości kontrolowania choroby oraz skuteczności podejmowanych działań medycznych).
Jak widać, w modelu Leventhala dużą uwagę przywiązuje się do przekonań pacjenta dotyczących istoty choroby, jej przyczyn, przewidywanego czasu jej trwania i przebiegu, potencjalnych konsekwencji, możliwości kontroli i wyleczenia. Rozumienie własnej choroby, nadawanie jej znaczenia może w istotny sposób determinować zachowania zmierzające do realizacji wyznaczonych celów (choroba jako wyzwanie).
Na zakończenie swojego wpisu podkreślę niebagatelną rolę emocji. Stan emocjonalny pacjenta odgrywa dużą rolę w odbiorze schematów poznawczych i może wpływać na ewentualne zniekształcenia. Inną ważną rolą jest osobowość osoby chorej. Cechy takie jak: neurotyczność i związany z nią podwyższony poziom lęku, mogą sprawiać, że pacjent będzie np. bardziej skłonny koncentrować się na negatywnych informacjach związanych ze swoim schorzeniem, czy nawet wyolbrzymiać zagrożenia z niego wynikające.
Opracowałam na podstawie:
1. Leventhal H, Meyer D, Nerenz D. The commonsense representation of illness danger. W: Rachman S, red. Medical psychology, t. II. NY: Pergamon; 1980, s. 7–30.
